نوجوانی یکی از حساس‌ترین دوران رشد روانی و اجتماعی است. در این دوران، نوجوانان در حال کشف هویت، جایگاه اجتماعی و ارزشمندی خود هستند. در همین زمان، شبکه‌های اجتماعی نیز به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی آن‌ها تبدیل شده‌اند. اما آیا این فضاهای مجازی باعث رشد عزت‌نفس می‌شوند یا آن را از بین می‌برند؟
عزت‌نفس چیست؟
عزت‌نفس به معنای ارزشی است که فرد برای خودش قائل است. نوجوانانی با عزت‌نفس بالا:
> بیشتر به خود اعتماد دارند.
> بهتر با شکست‌ها کنار می‌آیند.
> روابط سالم‌تری می‌سازند.
> کمتر تحت تأثیر فشار اجتماعی قرار می‌گیرند.
تأثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی بر عزت‌نفس نوجوانان
۱. مقایسه دائمی با دیگران
دیدن تصاویر و زندگی‌های به ظاهر "کامل" افراد دیگر باعث می‌شود نوجوانان احساس کنند به اندازه کافی زیبا، موفق یا محبوب نیستند.
۲. وابستگی به لایک و فالوور
ارزش‌گذاری خود بر اساس تعداد لایک‌ها و فالوورها باعث کاهش عزت‌نفس و افزایش اضطراب می‌شود.
۳. بدن‌هراسی و استانداردهای زیبایی غیرواقعی
فیلترها و تصاویر ویرایش‌شده در اینستاگرام و تیک‌تاک، باعث می‌شوند نوجوانان نسبت به ظاهر خود احساس بدی داشته باشند.
۴. ترس از عقب‌ماندن (FOMO)
نوجوانی که تصاویر دوستانش را در مهمانی‌ها می‌بیند، احساس طردشدگی یا ناکافی بودن پیدا می‌کند.
۵. آزار و قلدری سایبری
Cyberbullying یا آزار آنلاین، مستقیماً عزت‌نفس را هدف قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به افسردگی شود.
آیا همیشه شبکه‌های اجتماعی مضر هستند؟
خیر. اگر به‌درستی استفاده شوند، می‌توانند:
> باعث ارتباط مثبت با دوستان و گروه‌های حمایتی شوند.
> فرصتی برای بیان خلاقیت و استعدادها باشند.
> منابع آموزشی و الهام‌بخش در اختیار نوجوانان قرار دهند.
راهکارهایی برای حفظ عزت‌نفس نوجوانان در دنیای مجازی
1. آموزش تفکر انتقادی در مورد محتوای شبکه‌ها
همه چیزهایی که می‌بینیم واقعی نیست.
2. محدودسازی زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی
کمتر اسکرول کردن، بیشتر زندگی کردن.
3. افزایش ارتباطات واقعی و چهره به چهره
ارتباط انسانی، مهم‌تر از تعامل مجازی است.
4. تشویق نوجوانان به فعالیت‌های غیرمجازی
ورزش، هنر، مطالعه و طبیعت‌گردی به تعادل روانی کمک می‌کنند.
5. گفت‌وگو درباره احساسات ناشی از استفاده از شبکه‌ها
با نوجوانان حرف بزنید، نه به آن‌ها دستور بدهید.
نقش والدین و مشاوران
والدین، مربیان و مشاوران باید آگاهانه با نوجوانان در این زمینه تعامل کنند، بدون قضاوت، بلکه با درک و همراهی. نظارت هوشمندانه بهتر از محدودسازی خشک و غیرمنعطف است.
شبکه‌های اجتماعی هم می‌توانند سازنده باشند، هم مخرب. آنچه تعیین‌کننده است، نحوه استفاده از آن‌هاست. نوجوانانی که می‌آموزند خود را بدون فیلتر بپذیرند، در برابر فشارهای مجازی مقاوم‌تر خواهند بود و عزت‌نفس بالاتری خواهند داشت.
