در سال‌های اخیر، علم ژنتیک به ما نشان داده که بسیاری از ویژگی‌های انسانی، از رنگ چشم تا استعداد هنری، تحت تأثیر ژن‌ها قرار دارند. اما آیا اختلالات روانی نیز در DNA ما نوشته شده‌اند؟ در این مقاله، به بررسی نقش ژن‌ها در بروز بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، دوقطبی، اوتیسم و اسکیزوفرنی می‌پردازیم.
آیا بیماری‌های روانی ارثی هستند؟
پاسخ کوتاه: بله، تا حدی.
مطالعات گسترده بر روی دوقلوها و خانواده‌ها نشان داده‌اند که ژن‌ها نقش مؤثری در افزایش احتمال بروز بسیاری از بیماری‌های روانی دارند. با این حال، محیط، تربیت، تجربیات و سبک زندگی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.
بیماری‌های روانی با زمینه ژنتیکی قوی
1. اسکیزوفرنی (Schizophrenia):
اگر یکی از والدین به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرزند تا ۱۰ برابر بیشتر می‌شود.
2. اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder):
وراثت در حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد نقش دارد.
3. افسردگی اساسی (Major Depression):
در خانواده‌هایی با سابقه افسردگی، احتمال بروز آن در نسل بعدی بیشتر است.
4. اوتیسم (Autism Spectrum Disorder):
تحقیقات نشان می‌دهند که اوتیسم شدیداً با عوامل ژنتیکی در ارتباط است.
5. اختلال اضطراب فراگیر (GAD):
این اختلال نیز می‌تواند زمینه ارثی داشته باشد، اما کمتر از افسردگی یا دوقطبی.
ژن‌ها چگونه در روان ما اثر می‌گذارند؟
ژن‌ها روی ساختار شیمیایی مغز، میزان ترشح هورمون‌ها، حساسیت به استرس و نحوه‌ی پردازش اطلاعات تأثیر می‌گذارند. برای مثال:
> ژن 5-HTTLPR با انتقال‌دهنده سروتونین و خلق‌وخو در ارتباط است.
> ژن COMT بر عملکرد دوپامین در قشر پیش‌پیشانی تأثیر دارد و با تمرکز و برنامه‌ریزی مرتبط است.
> ژن BDNF با رشد نورون‌ها و یادگیری مرتبط است.
آیا می‌توان از بروز بیماری‌های روانی ارثی پیشگیری کرد؟
اگرچه نمی‌توان ژن‌ها را تغییر داد، اما با راهکارهایی می‌توان از بروز علائم یا شدت آن‌ها کاست:
> سبک زندگی سالم (تغذیه، خواب، ورزش)
> اجتناب از مواد مخدر
> یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس
> درمان زودهنگام علائم اولیه
> مشاوره ژنتیکی برای خانواده‌های پرریسک
آزمایش‌های ژنتیکی برای سلامت روان
برخی آزمایش‌های ژنتیکی امروزه برای تشخیص ریسک ابتلا یا تعیین واکنش بدن به داروهای روان‌پزشکی انجام می‌شوند. اگرچه این آزمایش‌ها هنوز در مراحل اولیه هستند، اما آینده نویدبخشی دارند.
ژنتیک می‌تواند نقش مهمی در تعیین ریسک ابتلا به اختلالات روانی داشته باشد، اما سرنوشت روان ما کاملاً در اختیار DNA نیست. مراقبت آگاهانه از سلامت روان و استفاده از علم روز می‌تواند زندگی‌ای متعادل و سالم‌تر برای همه ما رقم بزند.
