در دل شرق ایران، در نقطه‌ای که کویر به کوه می‌رسد و خورشید طلوع خود را از افق داغ سیستان و بلوچستان آغاز می‌کند، کوهی با شکوه و اسرارآمیز ایستاده است: کوه آتشفشانی تفتان. با ارتفاعی حدود ۴۰۵۰ متر از سطح دریا، تفتان نه تنها بلندترین قله جنوب‌شرق ایران است، بلکه تنها آتشفشان نیمه‌فعال کشور نیز به‌شمار می‌رود. تفتان سفری نیست برای تماشا؛ تفتان تجربه‌ای‌ست برای زیستن.
مسیر دسترسی و آغاز ماجرا
برای آغاز این سفر، ابتدا باید خود را به شهر خاش در استان سیستان و بلوچستان برسانید. خاش با وجود کوچکی، دارای فرودگاه، ایستگاه قطار و دسترسی جاده‌ای مناسب از زاهدان است. از خاش به‌سمت روستای تمین حرکت می‌کنید؛ روستایی کوهپایه‌ای با چشمه‌های زلال و نخل‌های سربلند که در دامنه جنوبی تفتان قرار دارد. مسیر از اینجا به بعد خاکی است و بهتر است با خودروهای شاسی‌بلند طی شود. در پایان مسیر، به محل شروع کوهنوردی می‌رسید.
کوه‌پیمایی در دل مه و گوگرد
صعود به تفتان مسیر مستقیمی نیست. از همان ابتدا، بوی گوگرد در فضا پیچیده و مه غلیظ اطراف را می‌پوشاند. مسیر شامل سراشیبی‌ها و سربالایی‌هایی با سنگ‌های آذرین و خاک‌های زردرنگ است. در میانه راه، چشمه‌هایی با بوی تند گوگرد دیده می‌شود که نشانه‌ای از فعال بودن آتشفشان در لایه‌های زیرین کوه است. پس از حدود ۳ تا ۴ ساعت پیمایش، به پناهگاه کوهنوردی در ارتفاع ۳۲۰۰ متر می‌رسید؛ سازه‌ای سنگی با سقف فلزی که می‌تواند تا ۳۰ نفر را در خود جای دهد.
شب در تفتان متفاوت است. هوای شبانه حتی در تابستان به صفر درجه نزدیک می‌شود. آسمان پرستاره، سکوت مطلق، و صدای سوت‌مانند باد، تجربه‌ای ماورایی برایتان خلق خواهد کرد. صبح روز بعد، صعود نهایی به‌سوی دهانه آغاز می‌شود.
دیدار با قلب زمین: دهانه گوگردی تفتان
با نزدیک شدن به قله، زمین تغییر رنگ می‌دهد. صخره‌ها زرد و سفید می‌شوند و بخارهای داغ از شکاف‌ها بالا می‌آیند. گاز گوگرد در برخی لحظات تنفس را دشوار می‌کند و بهتر است از ماسک یا شال مرطوب استفاده کنید. دهانه اصلی آتشفشان، که هنوز نیمه‌فعال است، دهانه‌ای عظیم با گازهای متراکم و صدای زمزمه‌های درونی زمین است.
در این نقطه، نه‌تنها زیبایی بلکه ابهت طبیعت را با تمام وجود حس خواهید کرد. جای پای هزاران سال فعالیت زمین‌شناسی و تنفس آتش در مقابل چشمانتان است.
فرهنگ، مردم و افسانه‌های محلی
مردم بلوچ منطقه، تفتان را مقدس می‌دانند. در افسانه‌های محلی، کوه جایگاه ارواح محافظ است که در مه‌های شبانه ظاهر می‌شوند. برخی باور دارند که تفتان «جایگاه جن‌ها» یا «کوه خشم خدایان» است. لباس‌های محلی، غذاهای خاص مانند تنورچه، نان بلوچی، چای ذغالی و لهجه شیرین مردم تمین، بخشی از تجربه فرهنگی سفر به تفتان است.
اقامت و امکانات
اقامتگاه‌های بوم‌گردی متعددی در روستاهای اطراف مانند تمین و سنگان ایجاد شده‌اند. بیشتر این خانه‌ها با سبک سنتی و مصالح محلی ساخته شده‌اند. شب‌مانی در این اقامتگاه‌ها فرصت تعامل با مردم بومی و شنیدن داستان‌های ناگفته از کوه و منطقه را فراهم می‌کند.
در پناهگاه کوهنوردی نیز می‌توان شب را گذراند، ولی امکانات آن محدود است (بدون برق، بدون سیستم گرمایشی و آب آشامیدنی). بنابراین باید تجهیزات مناسب همراه داشته باشید.
تجهیزات ضروری سفر به تفتان:
• کفش کوهنوردی حرفه‌ای
• لباس گرم حتی در تابستان
• کیسه‌خواب ضدسرما
• چراغ پیشانی
• ماسک یا شال برای مه و گاز گوگرد
• کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار
• فیلتر آب یا آب معدنی کافی
• غذای سبک و پرانرژی
• نقشه، قطب‌نما یا GPS
• کیف کمک‌های اولیه
بهترین زمان برای سفر:
• بهار (فروردین تا اوایل خرداد): طبیعت سرسبز اطراف تمین و هوای معتدل
• تابستان (تیر و مرداد): مسیر خشک ولی مناسب برای صعود
• پاییز و زمستان: شرایط بسیار سخت و توصیه نمی‌شود
بهترین زمان برای عکاسی:
• ساعات طلایی صبح (۶ تا ۸) و غروب (۱۸ تا ۱۹) برای ثبت مه، ابرهای نازک و نور خورشید بر قله‌ها
• استفاده از فیلتر UV برای دوربین‌ها توصیه می‌شود.
آیا تفتان خطرناک است؟
تفتان یک آتشفشان نیمه‌فعال است که آخرین فوران آن به صدها سال پیش بازمی‌گردد. با این حال، خروج بخار، گوگرد و گرمای درونی همواره ادامه دارد. حضور در اطراف دهانه بدون راهنما و تجهیزات، خطرناک است. بهتر است با تیم حرفه‌ای کوهنوردی و اطلاع از شرایط جوی صعود کنید.
چرا باید به تفتان سفر کنیم؟
• لمس زمین آتشفشانی و تجربه‌ای متفاوت از کوهنوردی
• کشف فرهنگ بومی و افسانه‌های محلی بلوچ‌ها
• آرامش مطلق، سکوت و آسمان پرستاره
• ماجراجویی در دل طبیعتی بکر، دور از گردشگری انبوه
• ثبت تصاویر بی‌نظیر از مه، سنگ‌های رنگی، بخار و آسمان
